A nosa historia
Orixe dos servizos de Intelixencia
A historia dos servizos secretos é tan antiga como a propia Historia. A necesidade de ter información para comprender a realidade, para vencer ao inimigo ou superar ao adversario, existe desde o principio dos tempos.
En todas as guerras utilizáronse servizos de información para coñecer con anticipación os plans tácticos do inimigo. Os distintos estados italianos, no século XV, sentaron as bases do que hoxe coñecemos como servizos de Intelixencia, entón intimamente ligados ao corpo diplomático. Con todo, o seu desenvolvemento exponencial deuse fundamentalmente no período de entreguerras e tras a II Guerra Mundial. Tras este conflito, o uso dos servizos de Intelixencia xeneralizouse a outros ámbitos da vida e da sociedade, tendo como consecuencia que os Servizos deixasen de ter un carácter exclusivamente militar.
Polo que concierne a España, existen numerosos antecedentes históricos do uso da Intelixencia, e destacando os vinculados a acontecementos, como a Guerra da Independencia, as Guerras Carlistas ou as Campañas de Ultramar e Marrocos, aínda que non existe unha continuidade temporal.
Primeiro intento e creación do SECED
Considérase que o primeiro intento de creación dun Servizo de Intelixencia en España remóntase a 1935, cando o Goberno da Segunda República expúxose a conveniencia de articular un Servizo de Información dependente do Ministerio da Guerra. A vida deste Servizo foi moi curta, e a súa actividade practicamente nula pois o estalido da Guerra Civil puxo punto final a esta primeira experiencia.
Durante a contenda (1936-1939), cada un dos bandos enfrontados tentou organizar os seus respectivos servizos de información, o que levou a crear multitude de órganos de información que tentaban cumprir as súas misións de modo independente. Nos anos posteriores, chegaron a existir en España ata oito Servizos de Información diferentes ámbitos de competencia poucos definidos, o que provocou frecuentes duplicidades.
Algúns dos devanditos servizos, maioritariamente envorcados na información interior, foron:
- Servizo de Información do Movemento, que se ocupaba da información política en todo o territorio do Estado.
- Servizo de Información da Dirección Xeral de Seguridade, que se ocupaba da investigación dos entón denominados delitos político-sociais, en colaboración co Servizo de Información da Garda Civil.
- Os servizos de Información do Exército de Terra, a Armada e o Exército do Aire, adscritos ás Segundas Seccións (Intelixencia) dos respectivos Cuarteis Xerais.
- Os servizos de Intelixencia Exterior e de Contrainteligencia, dependentes da Terceira Sección (Operacións) do Alto Estado Maior.
En 1972 promulgouse o decreto que formaliza a creación do Servizo Central de Documentación, o SECED, que se constituió como Dirección Xeral de Presidencia do Goberno e que dependía directamente do Almirante Luís Carrero Blanco, entón ministro subsecretario da Presidencia.
A misión principal do SECED era o que entón se chamaba contrasubversión, é dicir, o coñecemento dos que, neses días, opoñíanse dunha ou outra forma ao agonizante réxime franquista. Así, dábase cobertura administrativa á Organización Contrasubversiva Nacional (OCN). Con todo, eran tempos de cambio, e o labor do SECED non foi allea ao mesmo. Os servizos de Información españois da época cumpriron o seu labor e axudaron á chegada da democracia.
A nova etapa na historia de España, iniciada ao asumir a Coroa S.M. o Rey D. Juan Carlos I en 1975, repercutiu tamén na organización e evolución dos Servizos. Era evidente que había demasiados, estaban incomunicados, as súas competencias se solapaban e a maior parte das súas funcións e obxectivos eran impropios dun réxime democrático. Os novos tempos esixían, sobre todo, que se acabasen as interferencias dos Servizos na política nacional. O novo sistema democrático, coa legalización dos diferentes partidos, implicaba o fin das actividades contra os grupos de oposición ao réxime de Franco.
O CESID: a defensa nacional como eixo central e a internacionalización
En 1977, tras a celebración das primeiras eleccións xerais da democracia, D. Adolfo Suárez converteuse no novo presidente do Goberno. Co inestimable impulso do entón vicepresidente para Asuntos de Defensa, D. Manuel Gutiérrez Mellado, o 4 de xullo dese mesmo ano naceu o primeiro Servizo de Intelixencia de carácter nacional, o Centro Superior de Información da Defensa (CESID), para substituír ao SECED, e á Intelixencia Militar, situada no alto Estado Maior dos Exércitos.
Coa súa creación, España equiparábase ao resto de países occidentais, que xa contaban con institucións de características similares. Catro meses despois da sua creación, estableceuse que o CESID sería o órgano encargado de obter, avaliar, interpretar e facilitar ao ministro de Defensa canta información fose necesaria ou interesase á Defensa Nacional, atendendo prioritariamente ás necesidades da Xunta de Xefes de Estado Maior.
O xeneral D. José María Bourgón López-Dóriga foi o primeiro director do servizo, un organismo que entón se estruturaba en tres divisións: Intelixencia Interior, Intelixencia Exterior e a Técnica. A Bourgón sucedeulle no cargo o xeneral D. Gerardo Mariñas Romero, que foi director dun Servizo de Intelixencia centrado en duas ameazas: o involucionismo -os intentos dalgúns de volver ao antigo réxime-, e o terrorismo de ETA.
En 1981 defínense as prioridades do CESID, o que se converteu nun órgano encargado de "obter, avaliar, interpretar e facilitar ao titular do Departamento de Defensa canta información fose necesaria ou interesase á Defensa Nacional e que axudasen a previr ameazas involucionistas, desestabilizacións constitucionais e accións de espionaxe".
Con Leopoldo Calvo Sotelo no Goberno, e o tenente coronel D. Emilio Alonso Manglano no cargo de Director -posto no que permaneceu durante quince anos-, a "Defensa Nacional" converteuse no eixo do labor dun Servizo que ía crecendo en medios e instalacións.
En 1982, na que se sinalaba ao CESID foi designado como órgano encargado de satisfacer as necesidades de información do presidente do Goberno para dirixir e coordinar a acción de Goberno en materia de defensa, e do ministro de Defensa para a ordenación e coordinación inmediata de @dicha política e a execución da política militar. Froito diso é a creación de novas misións que englobaban e ampliaban as anteriores: Intelixencia Interior, Intelixencia Exterior, Contrainteligencia e Tecnoloxía, Procedementos, Obxectivos e Instalacións de Interese para a Defensa.
Ano 1985. Internacionalización do CESID
Os traballos do CESID nos primeiros anos de dirección do xeneral D. Emilio Alonso Manglano dirixíronse fundamentalmente a colaborar no proceso de constitucionalización das Forzas Armadas. Nos anos 1984-1985, o CESID comezou a establecer relacións institucionais coa organización doutros Servizos de Intelixencia que frutificarán nunha cooperación permanente nun mundo dominado aínda pola Guerra Fría.
A súa atención céntrase principalmente na estabilidade do Mediterráneo, e a súa especialización nesta área transformoule no mellor especialista en Intelixencia do Norte de África e Oriente Medio. Ocorreu por iso un salto cuantitativo e cualitativo no interese e os medios que afectan á División de Intelixencia Exterior, nuns anos de consolidación de España na escena internacional.
O CESID abriu delegacións en numerosos países e estableceu relacións de colaboración con outros servizos similares.. Estas relacións levaron mesmo a manter contactos periódicos cos servizos de Intelixencia da Unión Soviética, o KGB ou o GRU, que serviron para suavizar tensións no escenario europeo en momentos nos que se discutía o despregamento dos mísiles estratéxicos estadounidenses para a defensa do continente, ante un eventual ataque nuclear das forzas soviéticas. Tamén se fortaleceron as relacións cos servizos israelís, exipcios, sirios, xordanos, iranianos e iraquís.
En paralelo, o CESID desenvolveu unha actividade de Intelixencia que tiña como obxectivo o coñecemento e avaliación dos apoios dos movementos terroristas, tanto nacionais como internacionais, que cometían atentados en España. Como Servizo de Intelixencia, o CESID non tiña competencias policiais, e a súa función limitábase á análise de información que despois poñía ao dispor dos corpos e forzas de seguridade do Estado, a cargo de la persecución dos delitos.
Esta etapa de expansión e consolidación do CESID viuse enturbada por unha subtracción de información clasificada que motivou numerosas críticas contra o Servizo. A crise causada por estes acontecementos provocou, en 1995, a designación dun novo director, o xeneral de división D. Félix Miranda Robredo, que permaneceu no cargo ata o nomeamento do Tenente Xeral D. Javier Calderón Fernández, en maio de 1996.
No ano 95 aprobouse o Estatuto de Persoal do CESID. Aínda que cara ao exterior non tivo especial relevancia por tratarse dunha normativa de carácter interno, si o tivo para os seus membros, que viron aberto o camiño para a súa definitiva profesionalización como integrantes do Centro.
O ano 2001 marcou un novo fito na modernización do CESID co nomeamento do primeiro civil como director, con rango de secretario de Estado: D. Jorge Dezcallar de Mazarredo, que ao ano seguinte converteríase no primeiro director do CNI.
Creación do CNI
No mes de maio de 2002, naceu o Centro Nacional de Intelixencia, que herdaba director e funcións, pero que, por primeira vez, estaba dotado dos instrumentos precisos para cumprir os obxectivos asignados polas disposicións legais e regulamentarias, sendo o máis importante dúas leis que regulaban o seu funcionamento. Tamén en 2002, foi nomeada a primeira muller como secretaria xeral, Dona María Dolores Vilanova Alonso.
O día 6 de maio do ano 2002 aprobáronse dúas leis que fan realidade o cambio do CESID ao CNI. Por unha banda a Lei 11/2002 do 6 do maio, reguladora do Centro Nacional de Intelixencia, que recolle, dunha forma unitaria e sistemática, a súa natureza, obxectivos, principios, funcións, aspectos substanciais da súa organización e réxime xurídico administrativo, así como os controis parlamentario e xudicial, constituíndo estes a esencia do seu funcionamento eficaz e transparente.
Doutra banda, a Lei Orgánica 2/2002, do 6 do maio reguladora do Control Xudicial Previo ás actuacións do CNI, que establece un control xudicial das actividades do Centro que afecten os dereitos fundamentais recoñecidos nos artigos 18.2 e 3 na Constitución española.
Xunto a estas datas importantes para o novo Centro Nacional de Intelixencia, hai que lembrar tamén outras datas. Nunha das etapas máis difíciles que atravesou o CNI, o día 9 de outubro morreu en acto de servizo como consecuencia dun atentado terrorista ocorrido en Bagdad (Iraq) o membro do CNI D. José Antonio Bernal Gómez. Posteriormente, no outro atentado terrorista faleceron os membros do CNI D. Carlos Baró Oleiro, D. José Lucas Egea, D. Alberto Martínez González, D. José Ramón Merino Olivera, D. José Carlos Rodríguez Pérez, D. Alfonso Vega Calvo e D. Luís Ignacio Zanón Tarazona. A todos os falecidos concedéuselles, a título póstumo, a Cruz ao Mérito Militar ou Aeronáutico con distintivo vermello.
O ano 2004 quedará gravado para sempre na memoria dos españois. O 11 de marzo de 2004, Madrid sufriu o atentado máis terrible da historia de España, converténdose nunha vítima máis do terrorismo internacional, tras os atentados do 11 de setembro de 2001 en Estados Unidos.
Despois das eleccións xerais de 2004, o novo Goberno decidiu levar a cabo unha substitución na dirección do CNI efoi nomeado secretario de Estado director Don Alberto Saiz Cortés. Ao cabo duns meses, foi nomeada secretaria xeral do CNI, Dona Esperanza Casteleiro Llamazares.
O CNI acometeu esta etapa co convencemento de que o terrorismo, coa súa nova variante internacional, representaba a ameaza máis grave para España e, por iso, incrementou os seus esforzos para combatelo, en coordinación coas forzas e corpos de seguridade do Estado. Para esta tarefa, o Goberno decidiu, a pedimento do Centro, ampliar as súas capacidades aumentando o seu persoal e dotándoo de máis recursos financeiros. Este aumento orzamentario viuse reflectido especialmente na loita contra o terrorismo de orixe islamita radical e no importante esforzo realizado polo CNI sobre os fenómenos vinculados á inmigración ilegal, sen esquecer a ameaza terrorista de carácter nacional, contra a que continuou traballando coa mesma enerxía e determinación.
Unha vez esgotada a lexislatura (2004-2008), no mes de marzo celebráronse eleccións xerais e, despois, o Goberno designou a D. Alberto Saiz Cortés de novo para o cargo ao secretario de Estado director do CNI. Posteriormente, é nomeada secretaria xeral do CNI Dona Elena Sánchez Blanco.
A consolidación do CNI. Un Centro que mira ao futuro
O 3 de xullo de 2009 foi nomeado secretario de Estado director do Centro Nacional de Intelixencia o xeneral D. Félix Sanz Roldán
En decembro de 2011 se cambiaba a adscrición do Centro Nacional de Intelixencia, pasando do Ministerio de Defensa ao Ministerio da Presidencia. En agosto de 2012, Dña. Beatriz Méndez de Vigo Montojo foi nomeada secretaria xeral do CNI.
En xuño de 2017, Dona Paz Esteban López En xuño de 2018 se reestruturon os departamentos ministeriais e cambiou a adscrición do Centro Nacional de Intelixencia, que pasaba do Ministerio da Presidencia e para as Administracións Territoriais ao Ministerio de Defensa. Nesta nova etapa o CNI ha mantido súa aposta por manter e mellorar a súa liña de actuación, por continuar nun proceso permanente de modernización e adecuación ás necesidades e demandas que ten a sociedade española do século XXI.
Quizá una das consecuencias máis directas deste novo contexto mundial e das novas ameazas, é precisamente a revalorización da Intelixencia fronte á simple información; ou, do cualitativo fronte ao cuantitativo. As respostas que requiren as novas incertezas non dependen tanto da cantidade de información -que o mundo globalizado pon en abundancia á nosa disposición- como a calidade desa información e, sobre todo, da súa adecuada valoración e interpretación.
No ano 2020 inícianse os mandatos da secretaria de Estado directora do Centro Nacional de Intelixencia, Dona Paz Esteban López, e do secretario xeral do Centro Nacional de Intelixencia, D. Arturo Relanzón Sánchez Gabriel.
En maio de 2022 comeza o mandato de dona Esperanza Casteleiro Llamazares.
A organización está a evolucionar constantemente para continuar atuando baixo os principios de eficacia, especialización e coordinación de acordo ás necesidades de Intelixencia definidas polo Goberno.
A esencia da Intelixencia foi, é e será sempre a mesma: servir de apoio ás autoridades na toma de decisións relativas á seguridade e defensa do Estado e dos intereses dos españois. Nesa senda e con ese fin, o CNI continúa avanzando, desde o estrito cumprimento da Lei e sempre presidido pola idea de servizo a España e aos españois, en busca dunha sociedade máis estable, máis segura e máis libre.
